گروه نرم افزاری آسمان

 باب : در اينكه ايمان بهمه اعضاء بدن پخش است *
بَابٌ فِى أَنَّ الْإِيمَانَ مَبْثُوثٌ لِجَوَارِحِ الْبَدَنِ كُلِّهَا
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَيْدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو الزُّبَيْرِيُّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَيُّهَا الْعَالِمُ أَخْبِرْنِى أَيُِّ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ مَا لَا يَقْبَلُ اللَّهُ شَيْئاً إِلَّا بِهِ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْإِيمَانُ بِاللَّهِ الَّذِى لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ أَعْلَى الْأَعْمَالِ دَرَجَةً وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَةً وَ أَسْنَاهَا حَظّاً قَالَ قُلْتُ أَ لَا تُخْبِرُنِى عَنِ الْإِيمَانِ أَ قَوْلٌ هُوَ وَ عَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِيمَانُ عَمَلٌ كُلُّهُ وَ الْقَوْلُ بَعْضُ ذَلِكَ الْعَمَلِ بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ بَيَّنَ فِى كِتَابِهِ وَاضِحٍ نُورُهُ ثَابِتَةٍ حُجَّتُهُ يَشْهَدُ لَهُ بِهِ الْكِتَابُ وَ يَدْعُوهُ إِلَيْهِ قَالَ قُلْتُ صِفْهُ لِى جُعِلْتُ فِدَاكَ حَتَّى أَفْهَمَهُ قَالَ الْإِيمَانُ حَالَاتٌ وَ دَرَجَاتٌ وَ طَبَقَاتٌ وَ مَنَازِلُ فَمِنْهُ التَّامُّ الْمُنْتَهَى تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصُ الْبَيِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الرَّاجِحُ الزَّائِدُ رُجْحَانُهُ قُلْتُ إِنَّ الْإِيمَانَ لَيَتِمُّ وَ يَنْقُصُ وَ يَزِيدُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَرَضَ الْإِيمَانَ عَلَى جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ وَ قَسَّمَهُ عَلَيْهَا وَ فَرَّقَهُ فِيهَا فَلَيْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَةٌ إِلَّا وَ قَدْ وُكِّلَتْ مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وُكِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا فَمِنْهَا قَلْبُهُ الَّذِى بِهِ يَعْقِلُ وَ يَفْقَهُ وَ يَفْهَمُ وَ هُوَ أَمِيرُ بَدَنِهِ الَّذِى لَا تَرِدُ الْجَوَارِحُ وَ لَا تَصْدُرُ إِلَّا عَنْ رَأْيِهِ وَ أَمْرِهِ وَ مِنْهَا عَيْنَاهُ اللَّتَانِ يُبْصِرُ بِهِمَا وَ أُذُنَاهُ اللَّتَانِ يَسْمَعُ بِهِمَا وَ يَدَاهُ اللَّتَانِ يَبْطِشُ بِهِمَا وَ رِجْلَاهُ اللَّتَانِ يَمْشِى بِهِمَا وَ فَرْجُهُ الَّذِى الْبَاهُ مِنْ قِبَلِهِ وَ لِسَانُهُ الَّذِى يَنْطِقُ بِهِ وَ رَأْسُهُ الَّذِى فِيهِ وَجْهُهُ فَلَيْسَ مِنْ هَذِهِ جَارِحَةٌ إِلَّا وَ قَدْ وُكِّلَتْ مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وُكِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ تَبَارَكَ اسْمُهُ يَنْطِقُ بِهِ الْكِتَابُ لَهَا وَ يَشْهَدُ بِهِ عَلَيْهَا فَفَرَضَ عَلَى الْقَلْبِ غَيْرَ مَا فَرَضَ عَلَى السَّمْعِ وَ فَرَضَ عَلَى السَّمْعِ غَيْرَ مَا فَرَضَ عَلَى الْعَيْنَيْنِ وَ فَرَضَ عَلَى الْعَيْنَيْنِ غَيْرَ مَا فَرَضَ عَلَى اللِّسَانِ وَ فَرَضَ عَلَى اللِّسَانِ غَيْرَ مَا فَرَضَ عَلَى الْيَدَيْنِ وَ فَرَضَ عَلَى الْيَدَيْنِ غَيْرَ مَا فَرَضَ عَلَى الرِّجْلَيْنِ وَ فَرَضَ عَلَى الرِّجْلَيْنِ غَيْرَ مَا فَرَضَ عَلَى الْفَرْجِ وَ فَرَضَ عَلَى الْفَرْجِ غَيْرَ مَا فَرَضَ عَلَى الْوَجْهِ فَأَمَّا مَا فَرَضَ عَلَى الْقَلْبِ مِنَ الْإِيمَانِ فَالْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَةُ وَ الْعَقْدُ وَ الرِّضَا وَ التَّسْلِيمُ بِأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ إِلَهاً وَاحِداً لَمْ يَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ ص وَ الْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مِنْ نَبِيٍّ أَوْ كِتَابٍ فَذَلِكَ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْقَلْبِ مِنَ الْإِقْرَارِ وَ الْمَعْرِفَةِ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلاّ مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ وَ لكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً وَ قَالَ أَلا بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ وَ قَالَ الَّذِينَ آمَنُوا بِأَفْوَاهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ قَالَ إِنْ تُبْدُوا ما فِى أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ فَذَلِكَ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْقَلْبِ مِنَ الْإِقْرَارِ وَ الْمَعْرِفَةِ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ رَأْسُ الْإِيمَانِ وَ فَرَضَ اللَّهُ عَلَى اللِّسَانِ الْقَوْلَ وَ التَّعْبِيرَ عَنِ الْقَلْبِ بِمَا عَقَدَ عَلَيْهِ وَ أَقَرَّ بِهِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً وَ قَالَ وَ قُولُوا آمَنّا بِالَّذِى أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُكُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى اللِّسَانِ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ فَرَضَ عَلَى السَّمْعِ أَنْ يَتَنَزَّهَ عَنِ الِاسْتِمَاعِ إِلَى مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ أَنْ يُعْرِضَ عَمَّا لَا يَحِلُّ لَهُ مِمَّا نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ وَ الْإِصْغَاءِ إِلَى مَا أَسْخَطَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ فِى ذَلِكَ وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِى الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللّهِ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتّى يَخُوضُوا فِى حَدِيثٍ غَيْرِهِ ثُمَّ اسْتَثْنَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَوْضِعَ النِّسْيَانِ فَقَالَ وَ إِمّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظّالِمِينَ وَ قَالَ فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِى صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ وَ الَّذِينَ هُمْ لِلزَّكاةِ فاعِلُونَ وَ قَالَ وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَكُمْ أَعْمالُكُمْ وَ قَالَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراماً فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى السَّمْعِ مِنَ الْإِيمَانِ أَنْ لَا يُصْغِيَ إِلَى مَا لَا يَحِلُّ لَهُ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ مِنَ الْإِيمَانِ
ابوعمر و زبيرى گويد: بامام صادق (ع ) عرضكردم : اى عالم : بمن خبر ده كداميك از اعمال نزد خدا فضيلتش بيشتر است ؟ فرمود: آنچه خدا عملى را جز بآن نپذيرد.
گفتم : آن چيست ! فرمود، ايمان بخدائيكه جز او شايان پرستشى نيست ، عالى ترين درجه و شريفترين مقام و بالاترين (روشن ترين ) بهره است .
عرضكردم : بمن نميفرمائيد كه آيا ايمان گفتار و كردار است يا گفتار بدون كردار؟ فرمود: ايمان تمامش كردار است و گفتار هم برخى از كردار است كه خدا واجب كرده و در كتابش بيان فرموده ، به وجوبى كه نورش روشن است و حجتش ‍ ثابت و قرآن بآن گواهى دهد و بسويش دعوت كند.
توضيح :
گويا مراد سائل اينستكه : آيا ايمان تنها گفتن شهادتين است يا علاوه بر آن نماز و زكوة و حج واجبات ديگر هم جزء ايمانست ؟ ازپاسخ امام عليه السلام بدست ميآيد كه گفتن شهادتين ، علامت مشخص اسلام است ، ولى ايمان تمامش كرداراست ، طبق توضيحى كه بعدا بيان ميفرمايد، و براى هر يك از اعضاء بدن وظيفه ئى ايمان معين ميكند: حتى عقيده ورضا و تسليم را وظيفه دل بيان ميكند و عمل و كردار دل ميداند و چون يكى از اعضاء بدن زبانست و وظيفه او اقرار وتلفظ بشهادتين و هر سخن نيكى است و اين وظيفه قول و گفتار ناميده ميشود، از اينرو فرمود: (و گفتار هم برخى ازكردار است ).
دنباله روايت :
عرضكردم : قربانت گردم ، ايمان را برايم شرح ده تا بفهمم ، فرمود: ايمان حالات و درجات و طبقات و منازلى دارد، كه برخى از آن تمامست و بنهايت كمال رسيده (مانند ايمان اولياء خدا) و برخى ناقص است و نقصانش هم واضح است (مانند ايمان متجاهرين بفسق ) و برخى راجح است و رجحانش هم زياد است (مانند كسيكه بيشتر وظائف ايمانى را انجام ميدهد).
عرضكردم : مگر ايمان هم تمام و ناقص و زياد ميشود؟ فرمود: آرى .
عرضكردم : چگونه ؟ فرمود: زيرا خداى تبارك و تعالى ايمان را بر اعضاء بنى آدم واجب ساخته و قسمت نموده و پخش كرده است ، و هيچ عضوى نيست ، جز آنكه وظيفه اش غير از وظيفه عضو ديگر است .
يكى از آن اعضاء قلب انسانست كه وسيله تعقل و درك و فهم اوست و نيز فرمانده بدن اوست كه اعضاء ديگرش بدون راءى و فرمان او در كارى ورود و خروج ننمايند.
و ديگر از اعضايش دو چشم اوست كه با آنها ميبيند و دو گوش اوست كه با آنها مى شنود و دو دستى كه دراز ميكند و دوپائى كه راه ميرود و فرجى كه شهوتش از جانب اوست و زبانيكه با آن سخن ميگويد و سرى كه رخسارش در آنست .
پس هر يك از اين اعضاء وظيفه ايمانيش غير از وظيفه ايمانى عضو ديگر است ، طبق دستورى كه از خداى تبارك اسمه رسيده و قرآن بآن ناطق و گواه است .
بر دل واجب شده غير از آنچه بر گوش واجب شده ، و بر گوش واجب گشته غير از آنچه بر چشم واجب گشته و بر چشم واجب آمده غير آنچه بر زبان واجب آمده : و بر زبان واجب گرديده غير آنچه بر دست واجب گرديده ، و بر دست واجب شده غير آنجه برپا واجب شده و برپا واجب گشته غير آنچه بر فرج واجب گشته و بر فرج واجب آمده غير آنچه بر رخسار واجب آمده است .
اما آنچه از ايمان بر دل واجب گشته ، اقرار و شناسائى و تصميم و رضايت و تسليم است باينكه شايسته پرسشى جز خداى يگانه بى شريك نيست ، او معبوديست يكتا كه همسر و فرزند نگرفته و اينكه محمد بنده و فرستاده اوست صلوات الله عليه و آله و اقرار نمودن بآنچه از جانب خدا آمده ، از پيغمبر يا كتاب . اينست آنچه خدا از اقرار و معرفت بر دل واجب ساخته و اين عمل دل است و همين است قول خداى عزوجل : (بجز كسيكه مجبور شود، ولى دلش ‍ بايمان قرار دارد، اما كسيكه دلش بكفر باز شده ، 106 سوره 16) و فرمايد (همانا بياد خدا دلها آرام گيرد، 28 سوره 13) و فرمايد:(كسانيكه با زبان خود ايمان آورده و دلشان ايمان نياورده است ، 41 سوره 5 ) (آيه در مصحف چنين است : من الذين قالوا آمنا باءفواهم ) و فرمايد:(اگر آنچه در دل داريد آشمار كنيد يا پنهان نمائيد خدا شما را از آن حساب ميكشد، سپس هر كه را خواهد ميآمرزد و هر كه را خواهد عذاب ميكند، 284 سوره 2) اينست آنچه خدا از اقرار و معرفت بر دل واجب ساخته و اين عمل دلست و سر ايمان .
و خدا بر زبان واجب ساخته ، گفتار و بيان از جانب دل را بآنچه باور كرده و اقرار نموده . خداى تبارك و تعالى فرمايد:(بمردم سخن نيكو گوئيد 83 سوره 2) و فرموده : (گفتند: بخدا و آنچه بما و شما نازل شده ايمان آورديم و خداى ما و شما يكى است و ما تسليم او هستي (7) 46 سوره 29)اينست آنچه خدا بر زبان واجب كرده و اين عمل زبان است .
و بر گوش واجب ساخته كه از شنيدن آنچه خدا حرام كرده دورى گزيند و از آنچه خداى عزوجل نهى فرموده و براى او حلال نيست و از شنيدن آنچه خدا را بخشم آورد، روگردان شود، و در اين باره فرموده : (بتحقيق خدا در كتاب بر شما نازل فرموده كه چون بشنويد آيه هاى خدا را منكر ميشوند و مسخره ميكنند با آنها منشينيد تا در سخنى ديگر وارد شوند)140 سوره 4 ) سپس خداى عزوجل مورد فراموشى را استثنا نمود و فرمود: (و اگر شيطان از يادت برد، پس از ياد آمدن با گروه ستمگران منشين ، 68 سوره 6).
و باز فرمود:(مژده بده آن بندگانم را كه سخن را ميشنوند و از نيكوترش پيروى مى كنند، ايشانند كه خدا هدايتشان كرده و ايشانند خردمندان ، 18 سوره 39) و فرموده است :(براستى كه مؤ منان رستگار شدند، همان كسانيه در نمازشان فروتنند، و كسانيكه از شنيدن ياوه روى گردانند و همان كسان كه زكوة پرداخت كنند، 3 سوره 23) و فرمود:(و زمانيكه بر ناپسندى گذرند با بزرگوارى گذرند، 72 سوره 25) اينست وظيفه ايمانيكه بر گوش واجب شده كه بآنچه برايش حلال نيست گوش فرا ندهد.


وَ فَرَضَ عَلَى الْبَصَرِ أَنْ لَا يَنْظُرَ إِلَى مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ أَنْ يُعْرِضَ عَمَّا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ مِمَّا لَا يَحِلُّ لَهُ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ مِنَ الْإِيمَانِ فَقَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ فَنَهَاهُمْ أَنْ يَنْظُرُوا إِلَى عَوْرَاتِهِمْ وَ أَنْ يَنْظُرَ الْمَرْءُ إِلَى فَرْجِ أَخِيهِ وَ يَحْفَظَ فَرْجَهُ أَنْ يُنْظَرَ إِلَيْهِ وَ قَالَ وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ مِنْ أَنْ تَنْظُرَ إِحْدَاهُنَّ إِلَى فَرْجِ أُخْتِهَا وَ تَحْفَظَ فَرْجَهَا مِنْ أَنْ يُنْظَرَ إِلَيْهَا وَ قَالَ كُلُّ شَيْءٍ فِي الْقُرْآنِ مِنْ حِفْظِ الْفَرْجِ فَهُوَ مِنْ الزِّنَا إِلَّا هَذِهِ الْآيَةَ فَإِنَّهَا مِنَ النَّظَرِ ثُمَّ نَظَمَ مَا فَرَضَ عَلَى الْقَلْبِ وَ اللِّسَانِ وَ السَّمْعِ وَ الْبَصَرِ فِى آيَةٍ أُخْرَى فَقَالَ وَ ما كُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَ لا أَبْصارُكُمْ وَ لاجُلُودُكُمْ يَعْنِى بِالْجُلُودِ الْفُرُوجَ وَ الْأَفْخَاذَ وَ قَالَ وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤ ادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْعَيْنَيْنِ مِنْ غَضِّ الْبَصَرِ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَمَلُهُمَا وَ هُوَ مِنَ الْإِيمَانِ وَ فَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْيَدَيْنِ أَنْ لَا يَبْطِشَ بِهِمَا إِلَى مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ أَنْ يَبْطِشَ بِهِمَا إِلَى مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فَرَضَ عَلَيْهِمَا مِنَ الصَّدَقَةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ الْجِهَادِ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَ الطَّهُورِ لِلصَّلَاةِ فَقَالَ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ قَالَ فَإِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتّى إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمّا فِداءً حَتّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْيَدَيْنِ لِأَنَّ الضَّرْبَ مِنْ عِلَاجِهِمَا وَ فَرَضَ عَلَى الرِّجْلَيْنِ أَنْ لَا يَمْشِيَ بِهِمَا إِلَى شَيْءٍ مِنْ مَعَاصِي اللَّهِ وَ فَرَضَ عَلَيْهِمَا الْمَشْيَ إِلَى مَا يُرْضِي اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ وَ لا تَمْشِ فِى الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا وَ قَالَ وَ اقْصِدْ فِى مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ وَ قَالَ فِيمَا شَهِدَتِ الْأَيْدِى وَ الْأَرْجُلُ عَلَى أَنْفُسِهِمَا وَ عَلَى أَرْبَابِهِمَا مِنْ تَضْيِيعِهِمَا لِمَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ فَرَضَهُ عَلَيْهِمَا الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ فَهَذَا أَيْضاً مِمَّا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْيَدَيْنِ وَ عَلَى الرِّجْلَيْنِ وَ هُوَ عَمَلُهُمَا وَ هُوَ مِنَ الْإِيمَانِ وَ فَرَضَ عَلَى الْوَجْهِ السُّجُودَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ فِى مَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ فَقَالَ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ فَهَذِهِ فَرِيضَةٌ جَامِعَةٌ عَلَى الْوَجْهِ وَ الْيَدَيْنِ وَ الرِّجْلَيْنِ وَ قَالَ فِى مَوْضِعٍ آخَرَ وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَداً وَ قَالَ فِيمَا فَرَضَ عَلَى الْجَوَارِحِ مِنَ الطَّهُورِ وَ الصَّلَاةِ بِهَا وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا صَرَفَ نَبِيَّهُ ص إِلَى الْكَعْبَةِ عَنِ الْبَيْتِ الْمُقَدَّسِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما كانَ اللّهُ لِيُضِيعَ إِيمانَكُمْ إِنَّ اللّهَ بِالنّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ فَسَمَّى الصَّلَاةَ إِيمَاناً فَمَنْ لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَافِظاً لِجَوَارِحِهِ مُوفِياً كُلُّ جَارِحَةٍ مِنْ جَوَارِحِهِ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهَا لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُسْتَكْمِلًا لِإِيمَانِهِ وَ هُوَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَنْ خَانَ فِى شَيْءٍ مِنْهَا أَوْ تَعَدَّى مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَاقِصَ الْإِيمَانِ قُلْتُ قَدْ فَهِمْتُ نُقْصَانَ الْإِيمَانِ وَ تَمَامَهُ فَمِنْ أَيْنَ جَاءَتْ زِيَادَتُهُ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِيماناً وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ وَ أَمَّا الَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ وَ قَالَ نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً وَ لَوْ كَانَ كُلُّهُ وَاحِداً لَا زِيَادَةَ فِيهِ وَ لَا نُقْصَانَ لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ مِنْهُمْ فَضْلٌ عَلَى الْآخَرِ وَ لَاسْتَوَتِ النِّعَمُ فِيهِ وَ لَاسْتَوَى النَّاسُ وَ بَطَلَ التَّفْضِيلُ وَ لَكِنْ بِتَمَامِ الْإِيمَانِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّةَ وَ بِالزِّيَادَةِ فِى الْإِيمَانِ تَفَاضَلَ الْمُؤْمِنُونَ بِالدَّرَجَاتِ عِنْدَ اللَّهِ وَ بِالنُّقْصَانِ دَخَلَ الْمُفَرِّطُونَ النَّارَ
اصول كافى ج : 3 ص : 56 رواية :1

و بر چشم واجب شد كه بآنچه خدا بر او حرام كرده ننگرد، و از آنچه خدا نهى فرموده و برايش حلال نيست روى گردان شود، همين عمل ايمانى چشم است ، پس خداى تبارك ئ تعالى فرمود،(بمردان مؤ من بگو گاهى ديدگان خود فرو بندند (يعنى در برابر حرام نه در همه جا) و فروج خود نگهدارند، 29 سوره 24) پس مردان را نهى فرمود كه بعورتهاى خود بنگرند و مردى بفرج برادرش بنگرد و بايد فرجش را از نظاره ديگران حفظ كند و فرمود:(بزنهاى مؤ منه بگو گاهى ديدگان خود را فروبندند و فرج خويش محفوظ دارند، باينكه زنى بفرج خواهرش ننگرد و نيز بايد فرج خود را حفظ كند از نظاره ديگران فرمود: آنچه حفظ فرج در قرآنست مربوط بزنانست مگر اين آيه كه مربوط بنگريستن است .
آنگاه خدا آنچه را بر دل و زبان و گوش و چشم واجب ساخته . در آيه ديگر برشته كشيده و فرموده (شما پنهان نميداريد كه گوش و چشم و پوستتان عليه شما گواهى دهند،22 سوره 41) مقصود از پوست فرج وران است ، و فرمود: از آنچه بآن علم ندارى پيروى مكن كه گوش و چشم و دل ، همه اينها مورد بازخواست قرار ميگيرند، 36، سوره 17) اينست آنچه خدا بر چشم واجب كرده و آن چشم پوشى از محرمات خداى عزوجل است و همين عمل ايمانى چشم است .
و خدا بر دست واجب ساخته كه بسوى آنچه خداى عزوجل حرام كرده دراز نشود و بآنچه امر فرموده دراز شود و بر آن واجب ساخته صدقه دادن وصله رحم و جهاد در راه خدا و طهارت براى نماز را.
و فرموده :(شما كه ايمان داريد: چون بنماز برخاستيد، روى و دستهاى خود را تا آرنج بشوئيد و سرو پاهاى خويش را تا بر آمدگى آن مسح كنيد: 6 سوره 6)
و فرمود: (چون بكافران برخورديد، گردن بزنيد و چون آنها را از كار انداختيد (و اسير شما گشتيد) بند را محكم كنيد، پس از آن يا منت نهيد و يا خونبها گيريد تا سورت جنگ بشكند، 4 سوره 47) اينست آنچه خدا بر دست واجب ساخته ، زيرا زدن ، كار دست است .
و بر پا واجب ساخته كه آنرا بسوى نافرمانيهاى خدا نبرد و رفتن بسوى آنچه را كه خداى عزوجل راضى است بر آن واجب ساخته و فرمود:(در روى زمين متكبرانه راه مرو، كه هرگز زمين را نخواهى شكافت و هر گز ببلندى كوهها نخواهى رسيد، 37 سور 17) و فرمود: (در رفتن خويش معتدل باش و صداى خود را كوتاه كند كه زشت ترين آوازها آواز خرانست ) 19 سوره 31) و درباره گواهى دستهاو پاها عليه خود و صاحبانشان نسبت به تباه ساختن امر خداى عزوجل و واجبش فرمايد:(امروز بر دهانهاشان مهر ميزنيم و دستهايشان با ما سخن گويند و پاهايشان باعماليكه ميكرده اند
گواهى دهند، 65 سوره 37) اينست آنچه خدا بر دستها و پاها واجب ساخته و همين هم عمل ايمانى آنهاست .
و بر چهره سجده براى خدا را در شب و روز، اوقات نماز واجب ساخته و فرموده : شما كه ايمان داريد ركوع كنيد و سجده نمائيد و پرودگار خود را عباد كنيد و نيكى كنيد، شايد رستگار شويد. 77 سوره 22) اينست واجباتى كلى بر چهره و دستها و پاها.
و در جاى ديگر فرمايد:(سجده گاهها براى خداست پس ديگرى را با خدا مخوانيد. 18 سوره 72) و درباره آنچه بر اعضاء واجب ساخته ، نسبت بآنچه در طهارت و نماز مربوط بآنهاست فرمايد براى اينكه چون خداى عزوجل پيغمبرش را از بيت المقدس بسوى كعبه برگردانيد اين آيه نازل فرمود: (خدا كسى نيست كه ايمان شما را تباه كند، خدا نسبت بمردم دلسوز و مهربانست 143 سوره 2) پس نماز را ايمان ناميد و كسيكه خدا عزوجل را ملاقات كند، در حالتيكه تمام اءعضائش را حفظ كرده و آنچه را خداى عزوجل بر هر يك از آنها واجب ساخته انجام دهد، با ايمان كامل خداى عز وجل را ملاقات كند و او اهل بهشت است ، و كسيكه نسبت به برخى از آنها خيانت روا دارد، يا از امر خداى عزوجل تجاوز نمايد، با ايمان ناقص خداى عزوجل را ملاقات كند.
عرضكردم : معنى نقصان و تماميت ايمانرا فهميدم ، زيادى ايمان از چه راهست ؟
فرمود: قول خداى عزوجل است : (و چون سوره ئى نازل شود، يكى از آنها (منافقين ) گويد:
اين آيه ايمان كداميك از شما را زياد كرد؟ اما كسانيكه ايمان دارند. آيه ايمانشانرا زياد كند و شادمانى كنند، اما كسانيكه بيمارى دل دارند، پليدى روى پليديشان بيفزايد، 125 سوره 9) و فرمايد: (ما داستانشان را بحق براى تو گزارش ‍ ميدهيم : آنها جوانى بودند كه بپروردگار خود ايمان آوردند و بر هدايتشان افزوديم ، 12 سوره 18) اگر همه ايمان (ايمان همه مردم ) يكنواهخت و بى كم و زياد ميبود، يكى را بر ديگرى فضيلتى نبود و نعمتهاى ايمانى خدا (هدايتهاى مخصوصش ) برابر بود (مردم در بهشت برابر بودند) و مردم برابر ميشدند و ترجيح از ميان رفت ، ليكن بسبب تماميت ايمان (كه تصديق قلبى و عمل بواجبات و ترك كباير است ) مؤ منين داخل بهشت شوند و بسبب زيادى ايمان (كه انجام مستحبات و ترك مكروهات و تحصيل اخلاق حميده است ) درجات مؤ منين نزد خدا روبفزونى گذارد: و بسبب نقصان ايمان كه كوتاهى در واجبات و فرائض است ) كوتاهى كنندگان داخل دوزخ شوند.



عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى جَمِيعاً عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِيِّ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ [ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ] هَارُونَ قَالَ قَالَ لِى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤ ادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا قَالَ يُسْأَلُ السَّمْعُ عَمَّا سَمِعَ وَ الْبَصَرُ عَمَّا نَظَرَ إِلَيْهِ وَ الْفُؤَادُ عَمَّا عَقَدَ عَلَيْهِ
اصول كافى ج : 3 ص : 62 رواية :2

2 ابن هارون گويد: امام صادق (ع ) درباره اين آيه : (همانا گوش و چشم و دل ، همه اينها مورد بازخواست قرار گيرند) فرمود: گوش را از آنچه شنيده مورد بازخواست قرار ميدهند، و چشم را از آنچه نگريسته و دل را از آنچه بآن بسته .



أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ أَوْ غَيْرِهِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِيمَانِ فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ [ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ ] وَ الْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ مَا اسْتَقَرَّ فِى الْقُلُوبِ مِنَ التَّصْدِيقِ بِذَلِكَ قَالَ قُلْتُ الشَّهَادَةُ أَ لَيْسَتْ عَمَلًا قَالَ بَلَى قُلْتُ الْعَمَلُ مِنَ الْإِيمَانِ قَالَ نَعَمْ الْإِيمَانُ لَا يَكُونُ إِلَّا بِعَمَلٍ وَ الْعَمَلُ مِنْهُ وَ لَا يَثْبُتُ الْإِيمَانُ إِلَّا بِعَمَلٍ
اصول كافى ج : 3 ص : 62 رواية :3

محمد بن مسلم گويد: از امام صادق (ع ) پرسيدم ايمان چيست ؟ فرمود: شهادت به يگانگى خدا (و اينكه محمد فرستاده خداست ) و اقرار نمودن بآنچه از جانب خدا آمده و تصديقى كه در دلها مستقر گشته است .
عرضكردم : مگر شهادت عمل نيست ؟ فرمود: چرا، عرضكردم : عمل جزء ايمانست ؟ فرمود: آرى ، ايمان جز با عمل نباشد و عمل برخى از ايمانست و ايمان جز بوسيله عمل پا برجا نشودو



عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا الْإِسْلَامُ فَقَالَ دِينُ اللَّهِ اسْمُهُ الْإِسْلَامُ وَ هُوَ دِينُ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَكُونُوا حَيْثُ كُنْتُمْ وَ بَعْدَ أَنْ تَكُونُوا فَمَنْ أَقَرَّ